با هم باشید، اما بگذارید در با هم بودن شما فاصله‌ای باشد. جبران خلیل جبران
در دنیای امروز، همه‌چیز به هم متصل است؛ از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی گرفته تا اقتصاد جهانی و دستگاه‌های هوشمند. اما آیا این پیوندهای فزاینده، ما را به سمت خطر سوق نمی‌دهند؟
استیون استروگاتز، دانشمند سیستم‌های پیچیده، در پاسخ به این پرسش که «باید نگران چه باشیم؟» هشدار می‌دهد که پیوند بیش‌ازحد، سیستم‌ها را شکننده می‌کند. مثال او از مترونوم‌هایی که ابتدا مستقل حرکت می‌کنند اما روی یک سکو کم‌کم به هم هماهنگ می‌شوند، نشان می‌دهد که در سیستم‌های پیچیده، افزایش پیوندها می‌تواند به تغییرات غیرمنتظره و گاه ویرانگر منجر شود.
ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که هر روز وابستگی‌های جدیدی ایجاد می‌شود؛ اما این وابستگی‌ها همیشه مثبت نیستند. هنگامی که افراد یک سیستم بیش‌ازحد به هم متصل شوند، استقلال فکری و تنوع تصمیم‌گیری از بین می‌رود و در نتیجه، سیستم آسیب‌پذیرتر می‌شود. سقوط ناگهانی بازارها، پاندمی‌های جهانی و حتی گسترش سریع بدافزارها نمونه‌هایی از اثرات این پیوندهای بیش‌ازحد هستند. پرسش اساسی این است.
در دنیای واقعی نمونه‌های متعددی از پیوندهای بیش‌ازحد (Hyperconnectivity) وجود دارند که منجر به پیامدهای غیرمنتظره و گاهی خطرناک شده‌اند. در اینجا چند نمونه را بررسی می‌کنیم:
۱. بحران مالی ۲۰۰۸ – پیوندهای بیش‌ازحد در سیستم بانکی
در سال ۲۰۰۸، بحران مالی جهانی به دلیل اتصال بیش‌ازحد بانک‌ها و مؤسسات مالی به یکدیگر رخ داد. بانک‌ها از طریق وام‌های پرریسک (Subprime Mortgage) به هم وابسته شده بودند، و وقتی یک بخش از این سیستم دچار مشکل شد، کل ساختار فروپاشید. به همین دلیل، سقوط بانک “لیمن برادرز” منجر به بحران جهانی شد، زیرا همه‌چیز به هم پیوسته بود.
۲. پاندمی کووید-۱۹ – شبکه‌های مسافرتی و گسترش ویروس
جهانی‌سازی و ارتباطات گسترده باعث شد که ویروس کرونا در سال ۲۰۱۹ ظرف چند هفته از چین به سراسر جهان گسترش یابد. در گذشته، بیماری‌ها ممکن بود سال‌ها طول بکشد تا به مناطق مختلف برسند، اما شبکه‌های مسافرتی متراکم و وابستگی بین‌المللی باعث شد که یک بحران محلی، به سرعت به یک پاندمی تبدیل شود.
۳. سقوط فیس‌بوک، واتس‌اپ و اینستاگرام در سال ۲۰۲۱ – شکست یک نقطه، اختلال جهانی
در اکتبر ۲۰۲۱، سرورهای فیس‌بوک (که مالک اینستاگرام و واتس‌اپ نیز هست) به دلیل یک تغییر اشتباه در تنظیمات دچار مشکل شدند. از آنجایی که میلیاردها کاربر و کسب‌وکار به این پلتفرم‌ها متصل بودند، این قطعی چندساعته نه‌تنها باعث اختلال در ارتباطات شخصی شد، بلکه بسیاری از کسب‌وکارها را نیز فلج کرد.
۴. حمله سایبری به شبکه Colonial Pipeline در آمریکا (۲۰۲۱)
در سال ۲۰۲۱، یک حمله باج‌افزاری به شرکت Colonial Pipeline منجر به از کار افتادن یکی از بزرگ‌ترین خطوط انتقال سوخت در آمریکا شد. این حمله باعث ایجاد بحران سوخت در چندین ایالت شد، زیرا سیستم‌های دیجیتالی به‌طور کامل به یکدیگر متصل بودند و اختلال در یک بخش، کل زنجیره تأمین را مختل کرد.
۵. شبکه‌های اجتماعی و اثرات دومینویی روی اقتصاد و سیاست
رشد شبکه‌های اجتماعی و وابستگی زیاد مردم و رسانه‌ها به این پلتفرم‌ها باعث شده است که انتشار یک خبر جعلی یا یک هشتگ نادرست بتواند باعث تغییرات ناگهانی در بازارهای مالی یا حتی سیاست جهانی شود. برای مثال، در سال ۲۰۲۱، ایلان ماسک تنها با یک توییت باعث نوسان شدید در ارزش بیت‌کوین شد.
همه این مثال‌ها نشان می‌دهند که هرچه سیستم‌های ما پیچیده‌تر و به‌هم‌پیوسته‌تر شوند، احتمال وقوع بحران‌های ناگهانی و گسترده افزایش می‌یابد. همان‌طور که استیون استروگاتز می‌گوید، ما مشغول یک بازی خطرناک پیوندسازی هستیم، بدون اینکه دقیقاً بدانیم این ارتباطات در آینده چه عواقبی خواهند داشت.
پرسش اساسی این است: آیا می‌توانیم مرزی برای این اتصال‌ها تعیین کنیم یا محکوم به گرفتار شدن در شبکه‌ای هستیم که خودمان ساخته‌ایم؟